دعاوی انبوه بین المللی

بعد از هر درگیری ، جنگ و یا حالت فوق العاده نظم قبلی به هم می خورد و ممکن است دعاوی فراوانی که شامل هزاران یا میلیون ها پرونده باشد بوجود آید . در این راستا عدالت اقتضا می کند که اقدامات و اعمال اشتباه قبلی در سریع ترین زمان ممکن تصحیح گردیده و اشخاص حقیقی و حقوقی و حکومت هائی که دچار آسیب و ضرر شده اند به نحو مقتضی و در فرصت معقول خسارات وارده به آنها جبران گردد . سیستم دعاوی انبوه سیستمی است که با قواعد خاص و منحصر به فرد رسیدگی به این دعاوی را تسهیل می کند . مرگ ، صدمات جسمانی ، بی مکان شدن ، ازدست دادن اموال و دارائی و ضررهای مالی از جمله مواردی است که در این مواقع خاص بوجود آید اهمیت موضوع هنگام مطالعه مقاله تحقیقی در خصوص حل و فصل اختلافات به موضوع دعاوی انبوه بین المللی برخوردم که ذهنم را به خود مشغول کرد و پس از مطالعه مختصر در این زمینه متوجه شدم که تاکنون هیچ کار تحقیقی در این زمینه در جامعه حقوقی کشورمان صورت نگرفته است . نکته جالب تر اینکه چنانچه به بعضی تحقیقات انجام شده از سوی حقوقدانان عمدتا آمریکائی و اروپائی مراجعه شود خواهیم دید که دوره جدید رونق گرفتن سیستم دعاوی انبوه را تشکیل دیوان داوری ایران و آمریکا پس از ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در تهران اعلام کرده اند . مورد دیگری که بعضا هم وطنمان با آن درگیر بودند در ارتباط با تجاوز دولت عراق در زمان صدام حسین به کویت و اشغال این کشور بود که با طرح درخواست غرامت در کمیسیون پرداخت غرامت سازمان ملل صورت پذیرفته است . به عبارتی دیگر منشا اصلی تشکیل فرآیند دعاوی انبوه را بعضی از حقوقدانان ایجاد دیوان دعاوی ایران – آمریکا می دانند . در این حال بسیاری از جامعه حقوقی کشورمان با این سیستم آشنایی ندارند و همین امر انگیزه ای قوی شد تا تحقیقی مستقل در این زمینه انجام گیرد . اهداف تحقیق : همانطور که توضیح داده شد عدم وجود هر گونه تحقیق در خصوص دعاوی انبوه در کشورمان یکی از اهداف این تحقیق بود که این سیستم جدید به پژوهشگران حقوقی کشورمان معرفی گردد . هدف دیگر این تحقیق که شاید بتوان گفت هدف اصلی آن به شمار می آید اینست که کشورمان یک جنگ طولانی 8 ساله را با رژیم بعثی عراق را گذراند که تا زمان فعلی نیز تبعات آن کشورمان را تحت تاثیر خود قرار داده و از ذهن مردم ایران پاک نشده است . نهایتا سازمان ملل عراق را به عنوان آغاز کننده این جنگ معرفی کرد و این بدین معناست که جمهوری اسلامی ایران این حق را دارد که در زمان مناسب موضوع غرامت جنگ تحمیلی را از دولت عراق طلب کند . این تحقیق نشان خواهد داد که تنها راهی که کشورمان می بایست برای دریافت غرامت از آن بهره ببرد سیستم دعاوی انبوه خواهد بود . اما این دعاوی انبوه چیست ؟ اگر چه در طول این تحقیق به دقت به این موضوع پرداخته شده است ولی لازم است در این قسمت خیلی خلاصه به آن اشاره شود تا ذهن خواننده نسبت به آن روشن شود . دعاوی انبوه مکانیسم جدیدی است که جهت حل و فصل اختلافات بین المللی مورد استفاده قرار گرفته و عمدتا ناشی از وضعیت فوق العاده و ویژه ای است که بعد از جنگ و یا انقلاب و یا تجاوز کشوری به کشور دیگر حادث شده و بعضا حجم این پرونده ها به هزاران و یا میلیون بالغ می شود . این حجم پرونده با سیستم ها و فرآیندهای سنتی قابل بررسی نیست و فرآیند دعاوی انبوه که رویه های جدیدی در آن به کار گرفته شده است تا حدی این مشکل را حل کرده است که در این رساله این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است . روش تحقیق : روش مورد استفاده در این تحقیق از قالب مطالعات موردی است و عمده تحقیقات انجام شده به صورت مشخص و در خصوص دعاوی مختلفی بود که با استفاده از این سیستم مورد بررسی و صدور احکام لازم صورت گرفته بود . اسناد تشکیل دهنده ، مجموعه قواعد و مقررات رسیدگی در این سیستم ها منابع اصلی این تحقیق را تشکیل می دهد . طبعا با توجه به اینکه هیچگونه سابقه تحقیقاتی در این زمینه در داخل کشور وجود نداشت لذا ضرورت داشت که مستقیم به منابع اصلی که به زبان انگلیسی بود مراجعه شود. در حین مطالعه اسناد و سوابق این سیستم جدید در حل و فصل اختلافات تفاوت های آشکاری و روشنی بین این سیستم و سایر مکانیسم های حل و فصل اختلافات مشاهده شد . فرضیه تحقیق : مبنای اصلی این تحقیق بر این فرضیه استوار است که « سیستم دعاوی انبوه توانسته است تحولی شگرف در حل و فصل اختلافات بین المللی بوجود آورد و با لحاظ عامل سرعت به صورت عادلانه به هزاران دعاوی در زمانی معقول رسیدگی نماید » . عنصر عدالت در زمانی که با سرعت به دعاوی رسیدگی می شود همیشه دغدغه کسانی بوده است که در امر قضا و دادرسی فعالیت داشته اند و همه اقدامات و تشکیل دادگاهها و دیوان های رسیدگی کننده به دعاوی اینست که ضمن برقراری عدالت حقوق افرادی که به آن تعرض شده است را در سریع ترین زمان ممکن بازستانند . سئوالات مطروحه : طبیعتا در این راستا سئوال های مختلفی مطرح خواهد شد که شاید مهم ترین آنها را در دو سئوال ذیل خلاصه کرد : 1. سیستم دعاوی انبوه چگونه تشکیل می شود و چه قوانینی بر روند اجرائی آن حکفرماست و مکانیسم های رسیدگی به این دعاوی چگونه خواهد بود ؟ 2. مصادیق مهم دعاوی انبوه و نحوه تشکیل و وجوه تمایز آنان کدامند ؟ و آیا این سیستم کاربردی و موثر بوده است یا خیر ؟